Ανάμεσα στους ιδρυτές της Μηλιάς, ήταν και η οικογένεια των κλεφταρματωλών Λαζαίων.Έζησαν και έδρασαν στην περιοχή για 150 χρόνια περίπου . Μάρτυρας της δράσης των, είναι τα ερείπια του ξακουστού πύργου στο πάνω μέρος του χωριού.Οι Λαζαίοι έχτισαν ,στις αρχές του 17ου αιώνα, οχυρό πύργο λιθόκτιστο σε περίοπτη θέση με θολωτό ισόγειο όπου φύλαγαν τα πολεμοφόδια και τα τρόφιμά τους .Έμοιαζε με τους πύργους του Αγίου Όρους που ήταν ψηλοί με πολεμίστρες .Ο πύργος είχε υπόγεια έξοδο διαφυγής κοντά στον νερόμυλο που ήταν λίγο πιο κάτω .Τα ερείπια του μύλου υπάρχουν και σήμερα .
Σε μικρή απόσταση από τον πύργο βρισκόταν το σπίτι τους με την πετρόκτιστη βρύση στην αυλή. Τα ερείπια υπήρχαν αλλά σήμερα έχουν εξαφανιστεί από ανθρώπινες παρεμβάσεις των τελευταίων ετών .
Η πρώτη καταστροφή του πύργου έγινε το1813.Ο Βελή Πασάς,γιος του Αλή, εξεστράτευσε εναντίον της Μηλιάς και κατόπιν προδοσίας κυρίευσε τον Πύργο .Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά για την οικογένεια των Λαζαίων και για όλους τους Μηλιώτες .
Το 1822 στις 2 Απριλίου έγινε η δεύτερη μεγάλη καταστροφή . Οι Οθωμανοί πολιόρκησαν τον πύργο,έκαψαν το χωριό και την Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής.Οι Έλληνες που βρίσκονταν μέσα στον πύργο , ανάμεσά τους και ο ιστορικός Κασομούλης ,διέφυγαν με έφοδο και συνέχισαν τον αγώνα τους στη νότια Ελλάδα .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:" Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων"
Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Κάτω Μηλιάς Πιερίας "Οι Λαζαίοι"
Πολιτιστικός Σύλλογος Κάτω Μηλιάς Πιερίας "ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ"
ΑπάντησηΔιαγραφήΟλοκληρώθηκε στα τέλη Σεπτεμβρίου (2002) οι εργασίες αποχωμάτωσης και καθαρισμού των ερειπίων του Πύργου των Λαζαίων στην Άνω Μηλιά, που ξεκίνησαν με απόφαση και χρηματοδότηση του Συλλόγου τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου, με τη συναίνεση και τη σύμφωνη γνώμη του Δημοτικού Συμβουλίου Πέτρας, κατόπιν της υπ' αριθμ. 238/2001 απόφασής του, (πρακτ. 17/7.11.2001, διαβιβαστικό έγγραφο του Δήμου υπ’ αριθμ. 4407/ 15.11.2001).
Οι εργασίες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν τμηματικά, υπήρξαν εξαιρετικά καρποφόρες. Παρά το γεγονός ότι, όπως είναι ιστορικά γνωστό, ο Πύργος υπέστη παντελή καταστροφή από την ή τις πυρκαγιές, πλήθος ευρημάτων από κεραμικά όστρακα, κομμάτια οικιακών αγγείων, κοσμημάτων κλπ., βρέθηκαν μέσα στους σωρούς των ερειπίων. Ευρήματα, που με αγάπη και ιδιαίτερη φροντίδα μαζεύτηκαν και αποθηκεύτηκαν, ώσπου να συντηρηθούν, να συγκολληθούν καταλλήλως από ειδικούς συντηρητές, και να είναι έτοιμα να εκτεθούν. Ευρήματα ικανά να ανασυνθέσουν κομμάτι-κομμάτι τη ζωή και την πορεία μιας λαμπρής οικογένειας και ενός ηρωικού χωριού, που επί εκατόν πενήντα και πλέον χρόνια πρότασσαν τα στήθια τους στους αγώνες για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και έχυσαν ποταμούς δακρύων και αιμάτων για την απόκτηση της λευτεριάς.
Επί πλέον αποκαλύφθηκε ολόκληρο σχεδόν το κτίσμα, όχι μόνο του κυρίως κτιρίου, δηλαδή του Πύργου, με τη γνωστή σε όλους καμαρωτή οροφή του πρώτου ορόφου, κτίσμα που ήταν εξωτερικά αρκετά εμφανές, αν και επιχωμένο κάτω από τόνους μπάζων και αποκαϊδιών, μα και εκτεταμένοι βοηθητικοί χώροι, η κατοικία, κατά πάσα πιθανότητα, της πολυπληθούς φαμίλιας. Ο Πύργος, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, πρέπει να κτίστηκε την ίδια εποχή και με την ίδια τεχνοτροπία με τους πύργους της Τσαριτσάνης, και της Ουρανούπολης. Έχει διαστάσεις 9,70 Χ 10,30 μ., Πίσω από τον βορειοδυτικό τοίχο του Πύργου, εκτείνεται το δεύτερο κτίσμα, που προαναφέρθηκε, διαστάσεων 12 Χ 10,30 περ. μ., ιδιόρρυθμης εσωτερικής διαρρύθμισης, με ξεχωριστές εισόδους-εξόδους, με ευδιάκριτα στοιχεία κατοίκησης, αλλοιωμένα όμως από τη φωτιά, τις απερίσκεπτες ανθρώπινες επεμβάσεις αλλά και την πολυκαιρία.
Δεν κατέστη, δυστυχώς, ακόμα δυνατόν να αποκαλυφθεί η είσοδος της υπόγειας σήραγγας, που, σύμφωνα με την παράδοση, χρησιμοποιούνταν ως έξοδος διαφυγής των έγκλειστων πολεμιστών, όταν βρίσκονταν σε κατάσταση πολιορκίας. Η συνέχιση και η ολοκλήρωση των εργασιών, που θα ακολουθήσουν με την ένταξη του έργου σε πρόγραμμα ανάπλασης και ανάδειξης είναι βέβαιο ότι θα αποκαλύψουν και την είσοδο και την μυστική υπόγεια σήραγγα.
Οι εργασίες αποχωμάτωσης και καθαρισμού, όπως κατ’ επανάληψη έχουμε γράψει και δημόσια ανακοινώσει, έγιναν με τις οδηγίες και την επιστασία της κ. Ευτέρπης Μαρκή, αρχαιολόγου της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, σε πρωτοβουλία της οποίας οφείλεται και η επίσπευση της απόφασής μας (στις 29 Σεπτ. 2001, κατά την 1η συνάντηση απογόνων των Λαζαίων).
Μετά την ολοκλήρωση της αποχωμάτωσης και του καθαρισμού των ερειπίων, το Διοικ. Συμβούλιο, προκειμένου να προστατευθεί αποτελεσματικά το βασικό κτίσμα και κυρίως η θολόκτιστη οροφή, μέχρι την ένταξη του έργου σε πρόγραμμα στερέωσης, ανάπλασης και ανάδειξής του, προχώρησε στην κατασκευή προσωρινού ξύλινου λαμαρινοσκεπούς στεγάστρου.
Έτσι, για την ιστορία ...